رُزها یا گل سُرخ ها یکی از مهمترین دسته گیاهان میباشد که انواع شناخته شده آن به بیش از ۲۰۰۰۰ گونه و واریته مختلف تخمین زده میشود .
رُز، یا گل سُرخ ، جنسی ازخانواده گل سُرخ ها یا(Rosacea) رُزاسِه میباشد که بوته هایش پاکوتاه و پا بلند و رونده با ساقه های چوبی است و در بعضی گونه ها برگهایش غیر دائمی و در برخی دائمی میباشد .
در اقسام اصلی و اولیه بوته ها صورت بدوی خود را داشته ، بصورت کُرپه و پُر تیغ و خار میباشد ، ولی پس از گشنگیری و بدست آوردن اقسام و جورهای تازه که بیشتر بوسیله پیوند روی پایه های اقسام وحشی درست شده ، صورت آن دگرگون شده و تا اندازه ای به میل پرورش دهندگان تغییر صورت داده به اشکال مختلف : کُرپه ، چتری ، مجنون ( آویزان ) و بقول فرانسویان ( گل رُز گریان ) و غیره درآمده است .
اشکالی که بیشتر مورد توجه و در باغات بوته های گل سُرخ را (بسته به وضعیت محل کاشت ) به آن صورت در می آورند ۵ شکل بشرح زیر میباشد :
۱ – گل سُرخ پاکوتاه : بوته هائیست که پیوند آنرا روی ریشه یا ساقه نزدیک بخاک زده و میگذارند از پیوند چند شاخه بیرون آید و در اثر هَرَس همه ساله آنرا کوتاه نگهمیدارند ، بطوری که بسته به جنس آن بلندی بوته ها از ۲۰ سانتیمتر تا یک متر بلند تر نمی شود .
۲ – گل سرخ کُرپه : که پس از پیوند نزدیک خاک در اثر هَرَس نوک شاخه ها می گذارند شاخه های فرعی آن زیاد شود تا بوته بصورت کُرپه درآید .
۳ – گل سرخ با ساقه بلند یا نیمه بلند : عبارت از بوته هائیست که پیوند را روی یک ساقه صاف و لخت تسترن کوهی به بلندی یک متر تا یک متر و نیم می زنند . پس از نمو پیوند ، ساقه نسترن بتدریج قوی شده رنگ قهوه ای بخود گرفته راست می ایستد . باغبان میتواند شاخه هایی که از پیوند میروید را به میل خود بهر شکل بخواهد درآورد .
۴ – گل سرخ رونده پیچنده : این دسته از اقسام مخصوصی هستند که شاخه های آنها بلند شده و بالا میرود که آنها را بوسیله پایه یا داربستهای فلزی مخصوصی نگهداری کرده آرایش میدهند .
۵ – گل سرخ مجنون : که از پیوند اقسام رونده روی پایه بلند نسترن کوهی بدست می آید .
باین طریق که هریک از اقسام نامبرده را اگر روی ساقه ای به بلندی ۱/۵ تا ۲ متر از نسترن کوهی پیوند کنند پس از گرفتن شاخه های آن رو به زمین سرازیر شده و بوته گل مجنون ( گل رز گریان ) بدست میآید .
اقسام مختلف و جورهای حاصله از گل سرخ :
بطوری که گفته شد از گل سرخ گونه ها و واریته های ( اقسام و جورها ) زیادی تا کنون شناخته شده ، ولی آنچه از بهترین گونه ها و واریته ها که در باغات کشورهای اروپایی مانند : فرانسه کاشته شده نگهداری میشود تقریبا در حدود ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ گونه و واریته است .
برای آنکه در تزئید جورهای گل سرخ بتوانند نژاد هر واریته را معلوم نموده و بدانند هر واریته که تازه بدست می آورند از جفتگیری کدام یک از واریته ها بوجود آمده ، عده بیشماری از گیاه شناسان و کارشناسان مخصوص این گل ، آنها را دسته بندی کرده اند که مهمترین از همه آنها دسته بندی زیر است که مورد توجه بیشتری میباشد :
۱ – گل سرخ فرانسه ( رُز دو فرانس Rosier de france)
۲ – نسترن (اکلانتیِرEglantier)
۳ – گل چای ( رُزیِه آدور دوته Rosier aodeur de the)
۴ – گل سرخ ایران ( رُزیِه دو پِرسRosier de Perse)
۵ – گل سرخ با گلهای متعدد( رُزیِه مولتی فلور پُلی آنتاRosier Multiflore Polyanta)
۶ – گل سرخ مینیاتور( رُزیِه مینیاتورRosier Miniature )
۷ – گل سرخ بَنگال ( رزیِه بنگالRosier Bengale
رز شارل دوگل
گل رُز دو رگِه شارل دوگل(Charle de Gaulle )
این دسته بندی از نظر نژادی گل سرخ بوده ولی نسبت به وقت گل دادن و بلندی و کوتاهی بوته یا پیچندگی آنها در تجارت دسته بندی دیگری کرده اند که چون بیشتر مورد احتیاج و توجه افرادی است که بکاشتن و پرورش این گل علاقه دارند ، این دسته بندی در اینجا شرح داده میشود .
۱ – گل سرخ های پاکوتاه گل درشت .
۲ – گل سرخ های پاکوتاه با گل کوچک .
۳ – گل سرخ های بوته کُرپه( رُزیِه بوئیسونRosier Buissons)
۴ – گل سرخ های رونده .
۱ – گل سرخ های پاکوتاه با گل درشت :
الف – دسته همیشه گلها ( رِمونتانت Remontants ) : شامل ۸ جور
( منظور از همیشه گلها آندسته از گل سرخهائی است که بهار و تابستان تا اواسط پائیز متناوبآ گل می دهند ).
ب – دسته دورگه های همیشه گل : شامل دو سری و رویهمرفته ۲۲ جور مختلف مانند گل سرخ " مادام البرت باربیه " با گل زیبای درشت و خوش ترکیب کاملا پُرپَر ، برنگ زرد شُتُری که مغز آن زرد آلوئی و در سالهای نزدیک به ۱۹۴۷ بدست آمده است .
ج – دسته معروف به گل چای : شامل ۱۲ جور .
د – دسته دورَگِهِ چای : دارای ده سِری مختلف شامل ۲۱۸ جور مانند " گل چای " ( بتی اوپریشارد Betty uprichard ) گل درشت نیمه پُرپَر با گلبرگهای پهن برنگ صورتی گوشتی که میانه آن شنجرفی و پشت گلبرگها شنجرفی مایل به نارنجی خیلی خوشبو که در ۱۹۲۲ بدست آمده است .
دیگری گل چای( مارگارت مک گریدی Margaret Mac Gredy):
گل زیبای پُرپَردرشت برنگ لاکی که آخر شنجرفی میشود باعطر مطبوع که در ۱۹۳۷ بدست آمده .
دیگر گل چای ( کُنتِس دو کاستیلژاKontesse de Castillja ) : با گل درشت نیمه پُرپَر به رنگ زرد طلائی ، پشت برنزی که در سال ۱۹۲۶ بدست آمده است .
۲ – گل سُرخ های پاکوتاه با گل کوچک :
الف – گل سرخ بنگال و دورَگِه های آن شامل ۸ جور .
ب – گل سُرخ پولیانتا(Polyantha) و دورَگِه های آن شامل ۵۶ جور .
ج – گل سُرخ مینیاتور شامل ۷ جور
براندی.
گل رُز براندی هیبرید (BRANDY )
۳ – گل سُرخ های کُرپِه ( بوئیسونBuisson) :شامل ۳۱ جور .
۴ – گل سُرخ های رونده : دارای ۲ سری و شامل ۹۲ جور .
*
زمین و خاک مساعد برای پرورش گل سُرخ :
برای آنکه بتوان یک باغ گل سُرخ احداث کرد یا آنکه بوته هایی را که در باغچه یا حاشیه خا میکارند بطور کامل نمو کرده و از همه جهت جالب توجه باشد ، باید دید گل سُرخ در چه نوع خاک بهتر از سایر گلها تغذیه کرده و میتواند در آنجا تا حد طبیعی رُشد و پرورش یلقفته زیبایی طبیعی خود را نمایان سازد . بهترین زمین برای کاشتن گل سُرخ ها زمینی است که دارای خاک رُسی و شنی تازه باشد .
این قسم خاک کمی سنگین است و وقتی آنرا آب می دهند خاک به ابزار کار میچسبد ولی بزودی رطوبت اضافی را از خود رد کرده و در آن به آسانی و خوبی میتوان کار کرد . در چنین خاکی ریشه های گل سُرخ به اطراف منتشر شده وسائل تغذیه کافی برای بوته را فراهم ساخته و گلریزان فراوانی می کند . برعکس زمین های آهکی که خاکش مقادیر زیادی مواد آهکی مانند کاربنات دو سود داشته باشد برای کاشتن گل سرخ بهیچ وجه مناسب نیست . مقدار آهکی که در خاک برای بوته های گل سرخ لازم است به نسبت مواد موجود در خاک و همینطور به نسبت نژادهای مختلف گل باید تفاوت داشته باشد .
چنانچه در زمین های رُسی و شنی مقدار آهک نباید از ۱۰ تا ۱۵ درصد و در زمین های شنی از ۵ درصد ***** کند .
زمینهای شنی که در خاکش رُس یافت نمی شود ، برای پرورش گل سرخ مناسب نیست . مگر آنکه آنرا بحد کافی با مواد پوسیده نباتی و حیوانی مخلوط کنند تا همیشه خاک را تازه نگهدارد .
نکته قابل توجه آنست که نباید تصور شود چون خاک رُسی و شنی برای تربیت گل مساعد است میتوان بوته های گل سرخ را در خاک های رُسی نیز کاشت . بنابراین باید دانست که کاشتن گل سرخ در زمینهای رُسی یا شنی خالص یا آنها که بیش از ۱۵ درصد مواد آهکی دارند زحمت بیهوده است و بوته های گل در چنین زمینها ، همیشه زرد و رنجور و برگهایشان زودتر از موقع ریخته در مدت کوتاهی خشکیده و از بین میرود . مگر آنکه خاک آنها را قبلا اصلاح کرده بعد مبادرت به کاشتن گل نمایند .اکنون که خاک مناسب برای کاشتن گل سرخ را شناختیم باید دانست چگونه چنین زمینی را باید آماده برای گل کاری کرده ، با چه نوع مواد غذائی آنرا تقویت نمود ، تا گلهای حاصله در آن تمام زیبایی و ظرافت خود را حفظ کرده نمایان سازد .
زمین را باید قبلا بعمق ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر کاملا برگرداند و سنگهای درشت و مواد زائد را از آن بیرون کشیده بعد برای هر صد متر مربع ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم کود تجزیه شده و ساخته را خوب با خاک مخلوط سازند . بهتر است این کار در آبان ماه و چند هفته قبل از موقع کاشتن بوته ها صورت گیرد .اگر زمینی را که در اختیار دارند از زمین های سبک ( مانند زمین های شنی خالص یا هر نوع خاکی که شن آن زیادتر از سایر ترکیباتش باشد ) باید با آن ، کود سنگین که بتواند خاک را قابل نگهداری رطوبت کند مخلوط کنند .
بهترین کود برای چنین زمین کود گاوی ساخته شده است .
زیرا کود گاوی بزمین های سبک قابلیت حفظ و نگهداری رطوبت را داده و از نظر مواد مغذی و پوسیده آنرا غنی میسازد .
اگر زمین از نوع رثسی و شنی است یعنی مواد رُسی آن برتری دارد باید برای اصلاح آن از کودهای سبک تازه که بتواند سنگینی خاک را اصلاح کند و آنرا قابل جذب آب نماید ( مانند پِهِن اسب تجزیه شده و پوسیده یا کود گوسفندی نرم ) بحد کافی و زیاد مدتها قبل از رسیدن موقع کاشت مخلوط کنند . بهتر است این کار اوائل پائیز انجام گرفته و تا موقع کاشتن چند دفعه زمین را برگردانده تا خاک دارای خلل و فرج لازم برای نفوذ و جذب اب بشود . برای تکمیل کودهای سبک که با خاکهای رُسی و شنی مخلوط میکنند باید از کودهای شیمیایی مخصوصآ آن دسته که مواد پطاسی آن بیشتر است استفاده نمود . پس از آنکه بوته های گل را در باغ یا نقاطی که برای این کار تخصیص داده شده کاشتند نسبت به جنس زمین باید آنها را هر سال (اگر خاک سبک است ) یا هردو سال یک مرتبه ( اگر خاک سنگین است ) کود بدهند و میزان کود مورد لزوم همان ۳۰۰ کیلو گرم برای هر صد متر مربع است که اواخر پائیز روی زمین پهن کرده بکمک شن کش و چنگال یا بیل آنرا زیر خاک کنند .
مواظبت های دیگری که بوته های گل سرخ لازم دارد بطور خلاصه عبارت است از :
الف – حذف پاجوشهائی که از پایه بوته ها یعنی از نسترنهای کوهی بیرون میآید که باید جدآ مراقبت شود زیرا اگر پاچوشها را نبرند ، مواد مغذی را که باید به بوته برسد جذب و مصرف کرده بوته را ضعیف کرده یا میخشکاند.
ب – آبیاری مرتب و منظم بوته ها به تناسب فصل مخصوصآ در زمین های سبک و ایم گرم تابستان .
ج – چیدن ته گلها پس از ریختن گلبرگها که باید از نیم سانتیمتر بالای آخرین برگ شاخه که منتهی به گل شده قطع نمود .
د – مراقبت و جلوگیری از ابتلاء بوته ها به انواع امراض قارچی یا میکربی و حیوانی بشرحی که در آفات گیاهی گفته شده .
ه – هَرَس بوته ها که باید اواخر زمستان انجام شود تا در نتیجه شاخه های نازک و ضعیف حذف شده و شاخه های قوی و گلدار جانشین آنها گردد . برای آنکه بتوان بطور محسوس قوت و قدرت بوته های گل سرخ را زیاد کرد ، باید از کودهای شیمیایی بعنوان کود تکمیلی استفاده نمود . ولی مصرف این کودها باید با اطلاع کامل از وضعیت خاک و زمین که بوسیله تجزیه شیمیایی روشن می شود انجام شود .
زیرا قبل از استعمال کود شیمیایی باید دانست در خاک باغچه یا باغ گل سرخ از هریک از مواد آلی اصلی که برای رُشد و پرورش و گلریزان گیاه لازم است ( ازت – اسید فسفوریک – پطاس – آهک ) چه میزان بوسیله بوته ها در ضمن سال مصرف شده و اکنون باید جای آنها پُر شود .یک زمین متوسط باید درهرهزارگرم خاکش یک گرم ازت – ۲۰% اسید فسفوریک۳۰ % پطاس و یک گرم آهک داشته باشد .
بنابراین برای جبران کسری های سالیانه باید از عوامل حاصلخیز کننده استفاده شود و بطور متوسط برای هر متر مربع زمین میتوان ۶۰ گرم ازت ( نیترات دو سود ) در نظر گرفته شود و اگر زمین از حیث مواد آهکی نیز فقیر باشد کافی است که در هر ۴ سال یکمرتبه برای هر متر مربع ۳۰۰ گرم آهک به زمین داد . ولی باید متوجه بود که بدون وجود مقدار لازم کود حیوانی در خاک به تنهایی نمی توان از استعمال و مصرف کودهای شیمیایی نتیجه قطعی و موثر بدست آورد .
کود حیوانی گذشته از آنکه مواد لازم مانند : ازت و پطاس را در خاک فرهم میسازد، وضعیت آنرا از نظر ساختمان فیزیکی نیز اصلاح مینماید . زیرا بوسیله کود حیوانی است که اگر خاک سنگین یا خیلی سبک باشد میتواند آنرا تغییر داده و برای پرورش گیاه مساعد سازد .
طرق مختلف زیاد کردن گل سُرخ :
برای زیادکردن اقسام بوته های گل سرخ راههای متعددی وجود دارد که هریک از آنها به نسبت خواصی را که دارد میتواند مورد استفاده علاقمندان واقع گردد :
۱ – کاشتن دانه های گل سُرخ :
دو موقع از کاشتن دانه های گل سُرخ برای زیاد کردن آن میتوان استفاده کرد . یکی برای بدست آوردن جورهای تازه و دیگری کاشتن دانه های نسترن برای تهیه پایه های جوان و سالم قابل پیوند .
الف – برای بدست آوردن جورهای تازه ای از گل سُرخ :
باید میوه هائی را که به این منظور روی بوته ها باقی گذارده اند (این میوه ها حاصل گلهائیست که با قسم یا جور دیگری کشنگیری شده یا بواسطه و جود اقسام و جورهای متنوع زیاد دراطراف آن فکر می کنند بطور طبیعی عمل کشنگیری روی آنها انجام شده ) اواسط پائیز موقعی که کاملا رسیده باشد ، قبل از شروع سرما و یخبندان بچینند ، نشانه رسیدن میوه گل سرخ موقعی است که میوه ها رنگ انداخته و نارنجی رنگ می شوند .
ولی باید دانست در بعضی از اقسام گل سرخ مخصوصا دورگه های چای میوه ها بزحمت رنگ می اندازند و بطور کلی موقع رسیدن میوه ها بسته به نژاد – منطقه و محل کاشت فرق می کند .
میوه های رسیده را باید همان موقع چیدن ، اواسط مهر یا آبان بکارند ( زیرا تخم میوه های این گل پس از چیدن خیلی زود قوه نامیه خود را از دست می دهد ) اگر تخمها کاملا نرسیده و هوای آن منطقه سرد شده ، برای آنکه قوه نامیه آن کامل شود ، تخمها را لای خاک اره یا ماسه نرم کمی مرطوب طبقه طبقه می چینند تا وقتی که برسد .
معمولا اوائل آذرماه میتوان این دانه ها را بیرون کاشت ، موقع کاشتن میوه ها را با چاقوی پیوند زنی چهار قسمت کرده دانه ها را خارج میسازند و برای آنکه بدانند دانه هائی که میکارند از چه قسمی است تا پس از سبز شدن و گل کردن معلوم شود بین آنها جورهای جدیدی بوجود آمده ، باید دانه های هر قسم را در خزانه مخصوصی جداگانه کاشته و بوسیله برچسبی جور یا قسم آنرا مشخص کنند .
خزانه ای که در آن دانه ها را میکارند ، اگر در گلخانه باشد مناسب تر است . در غیر این صورت باید از تغارهای مخصوص بذرکاری استفاده کرد .خزانه یا تغار را با خاکی که تجزیه شده قبلا تهیه کرده اند پُر کرده روی آنرا صاف نموده ، دانه ها را به ردیف مرتب روی خاک می چینند، بعضی ها برای اینکه خاک خزانه تقویت شده و کمک موثری به سبز شدن تخمها کند ، با خاک هر خزانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم گوگرد و مقداری سولفات دوفر سفید و کمی از کودهای شیمیایی داخل می کنند .
آماتورها برای احتیاط و پیش گیری از بروز آفات حیوانی و قارچی ، خاک خزانه را دو ماه قبل از موقع کاشتن با محلول( فورمول Formol ) ضد عفونی کرده یا همان موقع کاشتن باتزریق سولفور دو کاربون این کار را انجام می دهند تا پس از آنکه بوته ها سبز شدند دچار آفات مذکور نشوند . پس از آنکه دانه ها را روی خاک مرتب چیدند ، آهسته با کف دست آنها را فشارباید داد تا دانه خوب به خاک بچسبد و روی آنرا با قشری بضخامت ۱ تا ۱/۵ سانتیمتر شن پوشانده ، خزانه را آبیاری می کنند .تخمها بسته به اقسام مختلف آن از ۳۰ الی ۹۰ روز بعد از کاشتن سبز میشوند . پس از سبز شدن باید آب دادن را کمتر کنند تا ریشه بوته ها که خیلی ظریف است نپوسد ، تا موقعی که هوا سرد و یخبندان است ، این بوته ها را باید در گلخانه یا در زیر شاسی نگهداری کرد . پس از مساعد شدن هوا آنها را بیرون آورده در خزانه دیگر با فواصل بیشتری نشاء کرده یا آنکه جداگانه میکارند .
بوته های نو را باید هر هفته یا ۱۵ روز یک مرتبه بازدید کرد تا اگر آثاری از " شته سبز " یا " پارازیت " های دیگر روی آنها مشاهده شود بوسیله محلول سولفات دو نیکوتین و یا سموم دیگر با آنها مبارزه کنند تا از ضعیف شدن بوته ها جلوگیری شده زودتر رشد نمایند .
پس از اینکه بوته ها قوی شدند سال دوم آنها را یا در کَرت مخصوصی با فاصله ۵۰ سانتیمتر کاشته یا در گلدانهای بزرگتری میگذارند تا شروع بگل دادن کند .
ب – کاشتن دانه های نسترن برای پایه :
از اواسط شهریورماه که میوه های نسترن قرمز میشود باید آنها را چیده بعد همه آنها را در لاوک چوبی یاتغاری ریخته آهسته با دسته هاون چوبی یا گوشت کوب له کنند تا دانه ها از گوشت میوه جدا شود .
سپس آنها را چند دفعه با آب فراوان شسته دانه های ریز و پوک را که روی آب میایستد جدا کنند تا دانه سالم و درشت و پاک بدست آید.
چون موقع کاشتن این دانه ها ، بسته به وضعیت منطقه یکی از ماههای مهر، آبان و آذر یا اواخر اسفند میباشد ، برای آنکه قوای نامیه خود را از دست ندهند باید فورا دانه ها را خوب خشک کرده لای طبقات شن یا نرمه زغال چوب بچینند .
موقع مناسب دانه ها را در کرت های وسیعی که خاک کرتها را باید قبلا حاضر کرده و به اندازه کافی عمیق باشد ، به ردیف بفواصل ۲۰ سانتیمتر و عمق یک سانتیمتر میکارند .
اگر دانه ها را پائیز کاشته اند برای جلوگیری از نفوذ سرما و یخ زدن ، بهتر است روی کرتها را با قشری از پهن اسب پوشاند .
دانه ها بهار سبز میشوند و پائیز بعد آنها را بیرون آورده در کرتهای دیگری بفواصل ۳۰ سانتیمتر میکارند . تا قبل از رشد کامل بوته ها که قابل پیوند کردن بشوند باید مواظبت کرد امراضو آفاتی از قبیل " زنگ – آردک ( سفیدک) – شته سبزو قرمز " و غیره به آنها سرایت نکند.
برای پیشگیری بهتراست چندمرتبه بوته ها را با محلول "سولفورون" ( گوگرد محلول در آب ) یا محلول یک درهزار "پرمنگنات دو پطاس " یا محلول " بوردله "( کات کبود و آب صابون ) سمپاشی کنند . این بوته ها را سال دوم یا سوم باشکالی که میل دارند میتوان پیوند کرد .
۲ – قلمه زدن :
برای آنکه بتوان در مدت کوتاهتری بوته های سالم و قوی برای پایه بدست آوزد یا در نبودن پایه برای پیوند یکی از اقسام گل سرخ را زیاد کرد ، قلمه زدن را انتخاب کرده اند .
قلمه بعضی از نژادها و اقسام گل سرخ با کمال سهولت نتیجه می دهد و در مدت کوتاهی ریشه میدهد و با این وسیله میتوان تعدادی از یک قسم یا جور بدست آورد .
بین جنسها و اقسام مختلف گل سرخ آنها که برای قلمه زدن مناسبند بشرح زیرمی باشند:
۱ – گل سرخ های بنگال ( Rosier du Bengale ).
۲ – گل سرخ های جزیره بوربون(Rosier de lile Boorbon ).
۳ – گل سرخ های منگوله و دو رگه های آن
۴ – گل سرخ های چای( Rosier adeur de the ) و چند جور از دو رگه های آن.
۵–انواع گل سرخهای پولیانتا(RosierPolyantha Moltiflore).
۶ – گل سرخ های پُر گل ویشور(Wichuriana Multiflore ) .
بوته ای که از قلمه گل سرخ حاصل میشود چون همه قسمتهایش از یک قسم یا جور است یک خاصیت دارد و آن اینست که مانند پیوندهای روی نسترن باغبان مجبورنیست دائمآ مواظب گرفتن و حذف پاجوشهائی که از ریشه میروید باشد تا بوته ها راضعیف و خراب نسازد.
ولی از طرفی تعداد بوته ای را که بوسیله قلمه می توان از یک بوته بدست آورد چند برابر کمتر از آنست که بوسیله پیوند ممکن است حاصل نمود . زیرا از هر چشمه ساقه یک پیوند میتوان گرفت ، در صورتیکه ساقه ای را که برای قلمه انتخاب میکنند باید دست کم چند چشمه داشته باشد ، باضافه غالبآ ریشه اقسامی که آنرا بوسیله قلمه زیاد کرده اند دوام زیادی نداشته و بالاخره بیشتر از جورهای گل سرخ را بوسیله قلمه نمی توان زیاد کرد. بهترین زمان برای قلمه زدن گل سرخ اواخرتابستان (شهریورماه) است . در این ماه شاخه هائیرا که مغزش چوبی شده با قیچی باغبانی چیده بقطعات ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتری تقسیم میکنند، بطوریکه ابتداء و انتهای هر شاخه یک چشمه داشته باشد .
بعد برگهای شاخه را بقسمی با قیچی می چینند که یک تا دو سانتیمتر از دم برگها بساقه بماند ، قلمه ها را در گلدان یا تغار و یا جعبه مخصوص قلمه که از چهارپنجم شن نرم شسته و یک پنجم خاک تازه باغچه و خاک برگ پُر شده بفواصل ۲ تا ۳ سانتیمتر پهلوی هم فرو کرده و اگر هوا متغیر و نامساعد باشد روی آنها را حباب شیشه ای می گذارند و یا نایلون می کشند .
مدتهاست که هورمونهائی برای تسریع در ریشه کردن قلمه ها ساخته شده که ممکن است قبل از آنکه قلمه ها را در خاک فرو کنند ، باندازه دو سانتیمتر از ساقه ها را یکی دو روز در محلولی از آن هورمون گذارده بعد در خاک فرو کنند تا زودتر ریشه کرده به نتیجع برسد . زمستان باید قلمه ها را زیر شاسی یا نقاط کم آفتاب گلخانه گذاشت. بهار سال بعد که قلمه ها ریشه کرده و از هرکدام شاخه های تازه بیرون آمد ، آنها را به آهستگی بطوری که نرمه ریشه ها صدمه نبیند از خاک بیرون آورده در محل مخصوص بآن میکارند .
رز ویرژو
گل رُز دو رگه ویرژو(virgo )
۳ – خواباندن شاخه :
زمانیکه فصل قلمه زدن نباشد برای زیاد کردن بوته های قسم خاصی از گل سرخ به طریق خواباندن شاخه متوسل میشوند .
خواباندن شاخه در اقسام و جورهای پا بلند که برای قلمه زدن هم مناسب است و بیشتر در اقسام رونده عملی می باشد .
اوائل بهار شاخه هایی را که به اندازه کافی بلند و قابل خم شدنست قسمتی از آنرا از نزدیک زمین خم کرده در گلدان یا زمین پای بوته زیر خاک می کنند . پائیز یا بهار سال بعد که شاخه های خوابانده شده ریشه کرده است آنها را از بوته اصلی جدا کرده و موقع مقتضی با کمال احتیاط بیرون آورده در نقطه دیگر میکارند .
۴ – پیوند : برای ازدیاد اقسام گل سرخ ، دو نوع پیوند معمول و مورد عمل است .
۱ – پیوند شکمی : که در بهار تا اوائل تابستان و ماه اول پائیز که شیره نباتی در جریان بوده و شاخه ها خوب پوست میدهند میزنند .
۲ – پیوند روی ریشه که زمستان در گلخانه می زنند : قبل از توضیح هریک از اقسام پیوند باید پایه های مناسب برای پیوند را شناخت تا زحمتی که میکشند بی نتیجه نماند . مناسب ترین اقسام را برای پایه باید انتخاب کرد که در زیر شرح داده میشود .
پایه برای گل سرخ های پا کوتاه :
از معمول ترین و بهترین اقسام گل سرخ برای پایه باید نسترن معمولی کوهی ( رُزا کانینا Rosa Canina ) را نام برد که بواسطه دوام زیاد در مقابل آفات و امراض و سختی شاخه هایش با آنکه تیغهایش موقع پیوند خیلی بدست آسیب می رساند بهترین قسم برای پایه تشخیص داده شده و امروزه بین همه پرورش دهندگان و باغبانان معمول است .
اقسام دیگری از گلهای وحشی مانند ( رُزا لاگسا Rosa Laxa) که اصل آن از سیبری است و گل سرخ ( پولیانتاRosa Polyantha) در مواردیکه نسترن کوهی نباشد قابل استفاده است .
پایه برای گل سرخ های پا بلند و مجنون ( گریان ):
چون شاخه های نسترن وحشی خیلی بلند و قوی است برای اینکار هم خوب میتوان از آن استفاده کرد .
یکی از شاخه های قوی بوته را میگذارند باندازه ای که میل دارند بلند شود و بقیه را حذف میکنند ، آنوقت نوک آنرا پیوند می کنند .
بنابراآنچه گفته شد بهتر و مناسب تر از همه اقسام گل سرخ برای پایه همان نسترن کوهی است که به آسانی میتوان از ییلاقات بدست آورده یا بذر آنرا چنانچه شرح داده شد بکارند .
پیوند شکافی یا شکمی : پیوند شکافی یا شکمی را دو موقع و بدو شکل می زنند .
الف - پیوند شکافی با جوانه بیدار .
ب – پیوند شکمی با جوانه خواب .
فصل پیوند با جوانه بیدار از اول خرداد تا اواخر تیرماه است که جریان شیره نباتی باز کردن پوست را از روی چوب آسان ساخته و پس ازگرفتن پیوند وقت کافی برای نمو شاخه و رسیدن مغز چوبی آن هست.
موقع پیوند شکمی با جوانه خواب از اوائل شهریور تا اواخر مهرماه است که دیگر فصل برای بیدار شدن جوانه و نمو آن مقتضی نمی باشد . پیوند پس از گرفتن تا بهار بحالت خواب باقی مانده ، اوائل فروردین ماه شروع به سبز شدن و نمو می کند .
پیوند پائیزه اگر در زمستان از یخ زدن حفظ شود ( برای اینکه پیوندک در زمستان یخ نزند با شروع سرما روی آنرا با قشری از پارافین منجمد می پوشانند ) چون در آغاز بهار شروع به نمو میکند شاخه های آن قوی تر بوده و زمان کافی برای رسیدن مغز شاخه ها دارد .
طریقه عمل برای پیوند شکمی خیلی آسان و عبارت از برداشتن پیوندک بوسیله چاقوی پیوند زنی از روی شاخه مورد نظر و جا دادن آن در شکافی که بشکل ( T ) روی پایه ، داده شده و بستن روی شکاف با پوست برآمده از پایه و بسیتن آن با ریسمان نرم میباشد .
پیوندک را بهتر است از شاخه ای که گل یا غنچه دارد بگیرند .
برای اینکار باید چنین شاخه ای را که شاداب و صاف است از بوته مورد نظر قطع کرده ، قسمت سرشاخه که مغزش نرم است و انتهایش را که جوانه های آن بد و نا مناسب میباشد بریده از قسمت میانه که دارای جوانه های برجسته و قوی است برای گرفتن پیوندک استفاده کنند .
بوسیله چاقوی پیوند زنی از ۱۵ میلیمتر زیر جوانه پوست را بسمت بالا بطوری میبرند که کمی از قشر چوبی مغز ساقه زیر جوانه باقی بماند ، بُرِش را تا ۱۵ میلیمتری بالای جوانه برده ، آنجا پوست را از روی ساقه برمیدارند ، پیوندک بشکل بیضی نوک تیزی در می آید .
برگ پیوندک را باید بطوری قبلا چیده باشند که یک تا دو سانتیمتر از دُم برگ به پیوندک باقی بماند . حالا این پیوندک را که عبارت از پوست شاخه جوانه دار و نیمی از دمبرگ است از سر شکافی که روی شاخه پایه داده اند آهسته زیر پوست داخل کرده بسمت پائین میلغزانند تا تمام پیوندک زیر شکاف جا گرفته فقط از بین دولبه شکاف عمودی جوانه و دمبرگ بیرون بماند .
بلافاصله دور شاخه پایه را از بالای شکاف با نخهای پشمی یا نوار لاستیکی یا نوار چسب رو به پائین بطوری می بندند که تمام شکاف پوشیده شده و هوا زیر پوست داخل نشود و فقط همان جوانه و دمبرگ از بین نخها بیرون بماند . برای اینکه شکاف بهتر مسدود شود میتوان روی آنرا با چسب مخصوص پیوند پوشاند . پانزده روز بعد اگر دمبرگ سیاه شده و به پیوندک چسبیده رنگ پیوندک هم تغییر کرده رو به سیاهی میرود معلوم میشود پیوند نگرفته و خراب شده ، ولی اگر با کمترین تماس انگشت دمبرگ به آسانی از پیوندک جدا شده بزمین افتد و پیوندک هم سبز و شاداب است نشانه گرفتن پیوند میباشد .سه تا چهار هفته پس از پیوند زدن که جوانه شروع بنمو می کند باید نخ را باز کرد تا نمو شاخه سبب فرورفتن نخها به پوست پایه نگردد.
پیوندی که می زنند اگر با جوانه بیدار است پس از پیوند شاخه را از یک سانتیمتر بالای شکاف قطع کرده جای بُرش را با چسب پیوند میپوشانند . ولی اگر پیوند پائیزه و با جوانه خوابست فقط کمی از انتهای شاخه را بریده بقیه آنرا میگذارند بهار که پیوند بیدار شده و میخواهد سبز شود میبرند .
پیوند روی ریشه :
عمل پیوند روی ریشه بیشتر برای ایجاد و ازدیاد اقسام گل سرخ های پاکوتاه بکار می رود . موقع و فصل مناسب این پیوند پائیز یا اواخر زمستان است که باید در گلخانه انجام شود .
بهترین پایه برای اینکار ریشه های جوان نسترن های کوهی است که یا بوسیله کاشتن بذر ، یا جمع آوری از کوهستانها تهیه شده و قبلا آنها را در گلدان یا خزانه کاشته باشند .
پیوندک را از شاخه هائی می گیرند که اواخر شهریور تا اواسط مهرماه آنها را از بوته بریده دو سر شاخه را با قیچی زده برگهایش را مطابق دستوری که برای پیوندک شکمی داده شده چیده و بعد آنها را در جعبه هائی مملو از شن پهلوی هم چیده روی آنها را نیز با قشر نازکی از شن پوشانده و کمی پهن هم روی آن ریخته باشند .
ماه آبان یا اسفند ساقه های نسترن وحشی را که برای پایه حاضر کرده اند ، باندازه ۱۰ سانتیمتر از روی ریشه بطور مورب با چاقوی تیز می برند ، سپس از شاخه هائی که لای شن گذاشته اند هریک را که با قطر پایه مطابق باشد بیرون آورده قطعه ای از آنرا که دارای چهار چشمه باشد نیز بطور مورب می برند ، بطوری که دو برش را وقتی روی هم قرار دادند کاملا با یکدیگر مطابق باشد و بین آنها درز و شکافی نماند ، پس ازآنکه پیوندک را روی پایه قرار دادند با چهار لا نخ پشمی این دو را بهم بسته اطراف آنرا با چسب پیوند خوب می پوشانند .
ریشه هایی که باین ترتیب پیوند شده اگر در گلدان است گلدانها را مرتب روی سطح گلخانه می چینند ، جای گلدانها باید ۱۰ درجه سانتیگراد حرارت داشته باشد .از اوائل سال پیوندها شروع بنمو کرده جوانه ها رشد مینمایند ولی تا مدتی که محل پیوند خوب بهم جوش بخورد نباید آنها را درمعرض تابش مستقیم آفتاب قرار داد ، تا کم کم به هوای خارج عادت کرده و پائیز بعد که از خطر جست آنها را در هر جا کایل باشند بکارند .سال بعد باید بوته های پیوند شده را کاملا مراقبت کرده آنها را مرتبآ آب داده ضمنآ از ابتلاء بوته ها به آفات و امراض نباتی پیش گیری و کرد.
عالی ترین و مطمئن ترین شیوه کسب درآمد در ایران و جهان